Znaki diakrytyczne

Znaki diakrytyczne są elementami używanymi w alfabetach, które są umieszczone w bliskim towarzystwie liter w różnych pozycjach — nad, pod, obok lub wewnątrz litery. Zmieniają sposób odczytywania litery, tworząc jednocześnie nowy znak, wymawiany czasem zupełnie inaczej. W polskim alfabecie występuje dziewięć liter, posiadających znaki diakrytyczne (ą, ć, ę, ł, ń, ó, ś, ź, ż). Litery diakrytyzowane tworzone są poprzez dodanie znaku (lub znaków) diakrytycznego.

Lista znaków diakratycznych

W różnych językach wyróżnia się takie znaki diakrytyczne, jak:

• Akut (akcent ostry) – znak występujący w formie ukośnej kreski, przybiera formę prostokątną lub trójkątną, wznosi się od prawej do lewej strony. Umieszczana po prawej stronie litery. Występuje w alfabecie łacińskim i cyrylicy, służąc do oznaczania akcentu. W alfabecie polskim występuje w znakach Ć, Ń, Ó, Ś, Ź.
• Podwójny akut – podwojony akcent ostry, używany przede wszystkim do oznaczania długich głosek w języku węgierskim, takich jak ű, Ű i ő, Ő, nazywany również węgierskim umlautem.
• Grawis – występuje w alfabecie greckim, katalońskim, wietnamskim, norweskim, francuskim, portugalskim, włoskim i walijskim. Oznacza w samogłosce intonację opadającą. Swoim wyglądem przypomina akcent, ale opada od lewej do prawej strony.
• Podwójny grawis – przyjmuję formę dwóch ukośnych, prostokątnych lub klinowatych kresek umieszczonych nad literą. Opadają od lewej do prawej strony. Najczęściej występują nad samogłoskami, ale obecne są również nad spółgłoskami R i V. Pojawia się w badaniach nad makrojęzykiem serbsko-chorwackim.
• Cyrkumfleks (akcent przeciągły, daszek) – wygląda podobnie do dwóch złączonych ze sobą u góry klinów, w którym jeden odchodzi w prawą, drugi w lewą stronę. Pojawia się między innymi w językach francuskim, esperanto, greckim, rumuńskim, słowackim i śląskim.
• Tylda – znak przyjmujący formę wężyka lub fali. Oznacza spółgłoskę nosową w języku hiszpańskim i portugalskim.
• Haczek (odwrócony cyrkumfleks, daszek) – wygląda jak dwa połączone ze sobą kliny w części dolnej, rozchodzące się u góry na boki. Używany w języku czeskim, słowackim, litewskim, serbsko-chorwackim, słoweńskim, litewskim, łotewskim i śląskim.
• Brewis – znak zaokrąglonej linii, który wygina się w łuk skierowany ramionami ku górze nad literą. Występuje w cyrylicy, rumuńskim, tureckim i wietnamskim.
• Odwrócony brewis – odwrócona zaokrąglona linia, która ramionami skierowana jest do dołu.
• Cedylla – półokrągła linia umieszczona na dole litery po jej prawej stronie, zwykle połączona z literą. Najczęściej występuje pod literą „C” w językach takich, jak turecki, francuski, kataloński czy portugalski.
• Diereza – dwie kropki nad literą, które wskazują na to, że samogłoski stojące obok siebie należy wymawiać oddzielnie. Pojawia się w językach takich, jak francuski, hiszpański, nowogrecki, niderlandzki czy portugalski.
• Umlaut – oznaczany tak samo, jak diereza, jednak samogłoski oznaczone dwiema kropkami nad literą wymawia się inaczej. Występuje w językach germańskich, w niemieckim ä odczytuje się jako krótkie e, ö czyta się jako połączenie o z e, zaś ü jako y.
• Kropka – występująca nad literą, oznaczająca dźwięki lub tony, występujące w językach wietnamski, joruba, maltański, litewski i polski (litera ż).
• Makron – pozioma linia umieszczana nad lub pod samogłoską, którą oznacza się długą samogłoskę. Jest odwrotnością brewisa.
• Ogonek – przyjmuje formę półkola u dołu litery po jej prawej stronie. W języku polskim występuje z samogłoskami nosowymi (ą, ę), w języku litewskim oznacza długie głoski, pojawia się również w językach indiańskich.
• Kółko – niewielkie kółko nad literą, które w języku czeskim wydłuża głoskę, w duńskim, norweskim i szwedzkim znajdujące się nad literą a wymawiane jest jako o.
• Przecinek – znak podobny do cedylli, pisany na środku pod literą. Pojawia się w takich językach, jak rumuński, łotewski, azerski, baskijski, kataloński czy kurdyjski.
• Hak – znak w formie zakrzywionej linii, który stawiany jest ponad literą po prawej stronie.
• Róg – umieszczany po prawej strony litery znak podobny do apostrofu.
• Dasja – wyglądająca jak przecinek ponad literą, która oznacza literę „h” w wyrazie, używany w języku starogreckim.
• Psili – znak wyglądający podobnie do apostrofu, przypomina przecinek, oznaczany nad literą. Odwrotność dasji, ukazująca brak obecności litery „h” w wyrazie.

Do polskich znaków diakrytycznych należą:

• Ogonek – w literach ą oraz ę.
• Przekreślnik prawoskośny – występujący w literze ł.
• Akcent prawoskośny – w literach ć, ń, ó, ś, ć.
• Kropka górna – w literze ż.