„Ludzie bezdomni” to klasyczny przykład powieści modernistycznej, napisanej w nurcie sztuki młodopolskiej. Jest jednym z najbardziej znanych i docenianych dzieł Stefana Żeromskiego. Książka skupia się na młodym lekarzu, doktorze Judymie, który jest rozdarty pomiędzy pracą dla utopijnych, społecznych idei, a prywatnym życiem i miłością do Joanny. Doktor pochodzi z biednej rodziny, a wykształcenie uzyskał za pomocą bogatszej ciotki, która była w stanie opłacić mu edukację. To wydarzenie niejednokrotnie wpłynie na postrzeganie świata przez bohatera.
Tomasz Judym to uosobienie powrotu do romantycznych idei, ale i wszechobecnego dekadentyzmu. Z drugiej zaś strony, autor nadał doktorowi pozytywistycznych cech, sprawiając tym samym, że ambitny doktor w myśl pracy u podstaw, skupia się na pomaganiu najbiedniejszym i najbardziej pokrzywdzonym oraz zmniejszaniu przepaści pomiędzy klasami społecznymi.
Ze względu na społeczno-polityczny wydźwięk, książka została wyznacznikiem moralności dla wielu współczesnych autorowi osób. W utworze znajdziemy wiele symboli, będącymi odniesieniami do emocji i dylematów przeżywanych przez bohaterów, a także ogólnej sytuacji społecznej Polski z przełomu XIX i XX wieku. Sam tytuł jest już symbolem. Z jednej strony mówi o dosłownej bezdomności niższych warstw społecznych i życiem w warunkach urągających ludzkiej godności, z drugiej zaś o braku domu w wymiarze duchowym. Judym nie czuje domowego ciepła i bezpieczeństwa, bez względu na to, gdzie się fizycznie znajduje. Ten mentalny brak domu także odbija się echem na jego postrzeganiu świata. Oto pozostałe najważniejsze symbole powieści:
Wenus z milo i Rybak
Wenus z milo to uosobienie piękna, harmonii i kruchości świata. Judym zapoznał się z dziełem w Luwrze, gdzie w tym czasie również widniał obraz „Rybak”. Obraz ten przedstawia biedę i nędzę. Judym widział go wcześniej w galerii Luksemburskiej. Zestawienie obu tych elementów ma uwydatnić kontrast społeczny istniejący w świecie Judyma. Z jednej strony piękno, bogactwo i prestiż społeczny, świat, do którego doktor chciał dążyć. Z drugiej zaś bezsilność, cierpienie i ubóstwo, symbolizowana przez obraz „Rybak”, klasa społeczna, z której Judym się wywodził.
Kwiat tuberozy
Kwiat tuberozy symbolizuje puste piękno. Judym dostrzega je w hazardziście Karbowskim, który według Tomasza wiedzie idealnie wygodne życie, skupiające się tylko na własnych potrzebach. Według doktora jest szkodliwy społecznie, a tym samym jego zewnętrzne piękno jest bezwartościowe w jego oczach.
Krzyk pawia
Krzyk pawia pojawia się w utworze w momencie śmierci pani Daszkowskiej. Jest symbolem śmierci i nieszczęścia, ale również przemiany. Dla Tomasza Judyma to znak, dzięki któremu podejmuje decyzję o poświęceniu się pracy społecznej i rezygnacji z prywatnych dążeń.
Pielgrzym
Pielgrzym jest symbolem oznaczającym pielgrzymkę do „ziemi świętej”, w epoce romantyzmu oznaczającej wolność ojczyzny. Jednak o pielgrzymie, jako symbolu w ludziach bezdomnych, mówi się także w kontekście etosu chrześcijańskiego. W rozdziale zatytułowanym „Pielgrzym”, doktor Judym jest świadkiem rozmowy o ludzkim cierpieniu. Jeden z panów mówi, że człowiek jest świętością, której krzywdzić nie wolno, co jest zgodne z biblijną narracją. Tomasz zgadza się z tym stwierdzeniem.
Rozdarta sosna
Rozdarta sosna symbolizuje stan duszy bohatera, który pomimo tego, iż wybrał zgodnie ze swoim sumieniem, nadal nie stracił uczuć do Joasi. Judym czuje się rozdarty pomiędzy poświęceniem życia dla zwalczania społecznych niesprawiedliwości a budowania swojego szczęścia z Joanną. Nie bez znaczenia pozostaje fakt, iż Tomasz, podejmując tę decyzję, krzywdzi zakochaną w nim kobietę. Niektórzy w poświęceniu Judyma dla ogólnego dobra widzą podążanie drogą Jezusa, który rezygnuje z własnego życia na rzecz ratowania ludzkości, mimo że wiąże się to z przeżywaniem osobistego cierpienia.
Burza
Burza przedstawia nadchodzącą rewolucję. Jest także ukłonem autora w stronę romantycznej symboliki, ponieważ to klasyczny motyw występujący właśnie w epoce romantyzmu.
Ogień i pożar
Ogień i pożar to również symbole oznaczające rewolucję, jednak bardziej w kontekście przygotowania do niej i bycia w gotowości. To symbole wykorzystywane w czasach współczesnych Żeromskiemu.
